De Cailleach
Reuzin, Godin en
Heksenkoningin.Re
De
Cailleach is één van de meest intrigerende en
betekenisvolle figuur in de Britse folklore.
Sommige verhalen
beschrijven haar als een welwillende en oorspronkelijke reuzin van
het begin der tijden die het land schiep en de krachten der natuur
controleerde en de strenge geest van de winter was.
Soms zijn er
aanwijzingen dat ze de overleving van een vroegere soevereiniteit
voorstelt die de goden van de aarde huisvest of een oude op de
natuur gebaseerde cultuur van een priesteres.
In de laatste 1200 jaar heeft het
christelijk overwicht haar zowel demonisch als heilig verklaard.
Ofschoon de verhalen van de Cailleach
hoofdzakelijk brits zijn, vind zij daar haar oorsprong niet. Bij het
onderzoeken van de eerste literaire referenties naar de Cailleach,
nemen die ons mee naar de klassiekers van het oude Griekenland en
Rome ter wijzingen naar haar in de geschriften geschreven door
Herodotus Strabo en Piny 2500 jaar geleden doen veronderstellen dat
haar verering als Keltische beschermgodin op het Iberisch
schiereiland van Spanje.
Bewegend door de literatuur en zich
concentrerend op de overeenkomsten in de motieven, zoals haar enorme
grootte en stone carrying leid ons naar het neolithische (van de
latere steentijd) Malta.
Er zijn duidelijke overeenkomsten tussen
de Cailleach en de
Maltesische
reuzin Sansuna, gecrediteerd door de legende bij het bouwen van de 9
gantija tempels op het eiland Gozo. De indrukwekkende gebouwen
zijn de oudste religieuze gebouwen in de wereld. Zelfs ouder dan de
piramides en Stonehenge.
Van
zo een oude mediterrane oorsprong emigreerde de Cailleach van Spanje
naar Ierland en van daar naar Schotland en het eiland Man.
Het is mogelijk dat de verhalen over haar
zich verspreiden over de rest van Brittannie, en door gesijpeld in
de lokale folklore en in plaatselijke sages. Zo is het mogelijk om
weerklanken van haar aanwezigheid te vinden in Engeland, Wales en
Jersey. De continentale verbinding is ook versterkt in gedeelde
motieven gevonden in Bretagne (Frankrijk) en Scandinavie.
Meerdere mythische figuren van Keltische
en Britse mythen vertegenwoordigt de Cailleach wat de aangroeiende
kracht van de tijd benadrukt.
Haar zeer hoge leeftijd is een algemeen
thema in vele verhalen over haar met als resultaat dat zij bijna
altijd aanzien word als een Koningin Heks en oude vrouw; wat haar
naam wil betekenen. Haar vermogen om een aardse vorm aan te nemen,
en als dusdanig willekeurig plaatsen van grote zware stenen
formaties word regelmatig gelinkt met de neolithische
begraafplaatsen.
De Cailleach heeft ook een sterke band en
invloed op het weer en het water, waarbij ze word aanzien als de
Godin van de strenge Wintermaanden.
In de literatuur en de legendes word ze in
deze hoedanigheid gelinkt aan de Keltische maagdelijke Godin Brigid,
soms als tegenpool en op andere momenten als dubbele openbaring van
de zelfde Godin.
De omvang van haar macht werd duidelijk
toen ze haar controle over de natuurkrachten uitoefende, waardoor ze
een betekenisvolle figuur werd in de lokale folklore.
De Cailleach had ook een bijzondere band
met dieren, In Ierland was haar favoriete dier de koe en in
Schotland het Hert. Ze was er voor gekend dat ze kuddes hield van
haar favoriete dieren en hen beschermde tegen jagers. Deze jagers
smeekten haar ook om hen bij te staan en een succesvolle jacht te
bekomen.
Op een mogelijkheid moet gelet worden en
dat is of sommige van de Cailleach verhalen werkelijk gelinkt kunnen
worden aan de cultus van de Priesteressen. Dit proces van vergoding
van mythische of historische figuren, op genomen in een religieuze
cultus zou de grenzen tussen De Cailleach en haar Priesteressen doen
vervagen. Het bestaan van zo een cultus is geen nieuwe gedachte, zoals
geopperd werd in 1932 door J.G. Mackay in zijn boek De hertenjacht
en de hertengodin de cultus van de Oude Caledoniers.
We hebben literaire verwijzingen gevonden
van de laatste 2 eeuwen welke het idee leek te bevestigen van de
Cailleach priesters en priesteressen de wijze vrouwen.
Alhoewel, zoals zo dikwijls het geval is,
roepen deze hints meer vragen op dan antwoorden, zodat de lezer zelf
zijn eigen opinie dienen te vormen.
Het vervagen van de
grenzen werd ook aanzien met bezorgdheid naar andere
bovennatuurlijke Heksen die aanwezig waren op de overige Britse
eilanden. Sommige van hen werden vereenzelvigd met de Cailleach
zoals Nien Even en de Gyre Carling. Andere zoals de Black Annis en
de Oude getrouwen van de bergen delen een aantal gelijkenissen en
mogen afgeleid worden van de Cailleach. We hopen dat het materiaal
dat we hier voorleggen tot een beter begrip zal leiden over de
oorsprong en de belangrijkheid van de Cailleach en dat het anderen
zal inspireren om verdere onderzoeken te doen en uit te breiden op
het geen we tot vandaag weten.
De afkomst in steen geëtst.
De
Cailleach staat op haar eigen, het geen niet hetzelfde is als het
pantheon van de Keltische Goden, zij is een oude heks-Godin die het
land schiep door haar controle over de natuurkrachten. Zij maakte
zelden deed uit van de verhalen en legendes van andere Goden of
Godinnen; met haar eigen legendes concentreerde zij zich op zichzelf
en haar wisselwerking met het land, de dieren en de mensheid.
Aangezien zij geen deel uitmaakten van de stamboom van de families
van de Keltische Goden en Godinnen moet er dieper gegraven worden om
haar oorsprong te achterhalen en tegelijkertijd ook haar krachten,
rol en invloeden te onderzoeken.
De Europese oorsprong van De
Cailleach.
Men
zou verwachten de 1ste
aanwijzingen over De Cailleach op de Britse Eilanden te vinden, maar
dat is zeker niet het geval.
De 1ste
keer dat zij in geschriften vernoemd word, is in het klassieke werk
De Historien
geschreven in de 5de
eeuw v.Chr. door de Griekse historicus
Herodotus. Hij vernoemde een Keltische stam op het
Iberisch Schiereiland van Spanje, genaamd De Kallaikoi ( het
tegenwoordige
Galicie in Spanje en noord Portugal).
Verschillende eeuwen later verwees de Griekse geograaf Strabo ook
naar deze stam in zijn befaamdste werk Aardrijkskunde
gemaakt in
de periode 7 jaar v.Chr. tot 23 n.Chr.
Hij schreef dat de vrouwen (Priesteressen)
van De Cailleach (die later de Galeciane werden), de Asturiers en de
Cantabri stammen die veroverd werden door de Romeinen, waren zeer
wreed en moedig, Strabo schreef, het was bekend dat zij liever hun
eigen kinderen zouden doden voor ze collectief zelfmoord pleegden,
dan dat zij hen zouden laten gevangen nemen door de Romeinen.
Gevangenen poogden keer op keer te ontsnappen door hun bewakers te
doden en terug te keren naar Gallië. Tevens stonden ze bekend dat
zij harde werkers waren e ze hun kinderen baarde terwijl ze op de
velden werkten!
De Romeinse auteur Pliny vermeldde De
Cailleach in zijn 37 delige encyclopedie Natuur Geschiedenis 77
n.Chr.
Strabo en Pliny schreven eerder in het
Latijns dan in het Grieks, waardoor de Kalloikoi van Herodotus
Cailleach, Cailleace werd, een naam waarvan verondersteld word de
aanbidders van De Cailleach te zijn.
Indien dit waar blijkt te zijn zou De
Cailleach tenminste 2500j ouder zijn, en in Spanje aanbeden werd als
een Godin, mogelijk als de beschermende Godin.
De Romeinen noemden de
provincie waar ze de Cailleach vonden naar hen en noemden hen
Callaecias het huidige Galicie waar bij het land bedoeld werd.
Deze streek
werd later Callaecia en later Galicie zoals het vandaag de dag nog
noemt.
Pliny vernoemt een aantal plaatsen van die
omgeving in zijn werk, waaronder de stad en have Cale. De haven werd
Portus Cale genoemd en werd later afgekort naar Portucale dewelke
later in de 12de
eeuw Portugal werd. Dus is het zo dat de naam van dit Europese land
in feite voortkomt uit de Cailleach.
Van Spanje tot Ierland.
Hier
richten we onze aandacht op Ierse teksten omdat er duidelijk
aanwijzingen instaan over het verband tussen Spanje en Ierland. De
teksten uit
de in de 11de
eeuw geschreven leabhar (boek) Lebor Gabala Erenn.
De mythische geschiedenis van
Ierland van de schepping tot aan de Middeleeuwen. Het beschrijft de
golven van invasies in Ierland door achtereenvolgende mythologische
volkeren zoals de Fir Bolgs en de Tuatha De
Danann, deze volkeren waren zeer bedreven in de magie en werden
geassocieerd met feeën.
De laatste golf van invallers in Ierland waren de Inwoners van
Milette of de zonen van Mil Espaine.
De inwoners van Milette werden vereenzelvigd met de galecians, het
geen als resultaat gaf dat geschiedenis en mythe in deze
indrukwekkende teksten
een geheel vormde.
Het meer recentere archeologische en
genetische materiaal bewijst dat de Ierse Kelten immigranten zijn
van het Iberische Schiereiland. De Ieren begonnen zich aan de
westkust van Schotland te vestigen rond 350 n.Chr.
en tegen de 9de
eeuw domineerden ze het ganse land.
Zowel de historische als de
laatste genetische studies bewijzen dat de Kelten afkomstig uit
Spanje zich in Ierland hebben gevestigd.
Daarom, gebaseerd op al deze factoren, mag men stellen dat De
Cailleach door deze volkeren is mee gebracht naar Ierland en vandaar
naar Schotland.
Een ander pseudo historisch Iers verhaal over Oisins kinderen ging
over hoe de Koning van Munster, Owen Mor naar Spanje vluchtte en
daar met Prinses Beara More trouwde. Toen hij met een leger naar
Ierland ging landde hij op het eiland Bere. Hij nam zijn bruid mee
naar de hoogste heuvel van het eiland, en starend over het eiland
noemde hij het eiland Beara naar zijn bruid. Owen Mor werd
uiteindelijk gedood door de Ierse Koning Conn.
Het is gemakkelijk te
zien hoe het verband kon gemaakt worden tussen de naam van de
Spaanse prinses Beara, het gebied dat naar haar vernoemd en naar de
mensen waarbij zij behoorde, de Cailleaci. Het Iberische verband (of
aansluiting) werd in 1915 door Duncan Mackenzie gesuggereerd in zijn
werk De mythen van Babylonie en Assyrie wanneer er discussie was
over hoe de Keltische en Noorse verhalen dikwijls machtige reuzinnen
hebben zoals Grendels moeder in Beowulf merkte hij het volgende op:
Het is daarom mogelijk dat de Britse verhalen over vrouwelijke
monsters die machtiger waren dan hun echtgenoten en zonen, van
oorsprong Iberisch en van de latere stenentijd zijn.
De verhalen van De
Cailleach die vanuit Noorwegen in Schotland aankwamen en die de
eilanden en de hooglanden vormde met stenen die zij bij zich droeg
in haar schort ofschoon dit toeval kan zijn is het interessant om te
zien dat het zelfde document al de grote eilanden associeerden met
De Cailleach als een deel van een serie migraties van volkeren zowel
van uit het noorden van Spanje naar Ierland als vanuit het zuiden
van Noorwegen naar Schotland.
Maltesische oorsprong.
Als
wij op zoek gaan naar de vroegste oorsprong van De Cailleach,
voorafgaand aan Herodotus blijven wij achter met gissingen rond de
overeenkomsten tussen symbolen en motieven om daar aanwijzingen te
vinden.
Door zulke motieven op te sporen brachten deze ons naar de legenden
van Malta, die gingen over de neolithische megalithische
structuren (tempels), waarvan men denkt dat deze van de oudste ter
wereld zijn.
Van de megalithische reuzen Ggantija
(reuzen) staan tempels op het eiland Gozo en die tussen 3600
en 3000
v.Chr. gebouwd werden. Legenden vertellen ons dat de tempels in
een
nacht gebouwd werden door de reuzin Sansuna. Van haar werd ook
verteld dat zij het hunebed met 1deksteen in Xagbra en Gozo op haar
hoofd droeg terwijl ze de ondersteunende stenen in haar handen
droeg. Dit hunebed werd lang gebruikt als bevallingssteen voor
aanstaande moeders. Dergelijke verhalen werden regelmatig
weergevonden in verhalen over De Cailleach. Het is waarschijnlijk zo
dat we de legenden van Gozo mogen zien als een mogelijke vroegere
oorsprong van De Cailleach en dit vanaf de 1ste
gebouwde megalithische tempel.
De bouwers van de Maltese
tempels verdwenen rond 2300 v.Chr. spoorloos, waardoor wij alleen
kunnen gissen wat er met hen, hun kennis en religie gebeurd is. Het
is zeer verleidelijk om te suggereren dat sommige bouwers van de
Maltese tempels door het ganse middellandse zeegebied reisden en
zich vestigden in Spanje en hun legenden met zich meenamen.
De Ierse manuscripten.
In
het volgen van het pad van De Cailleach doorheen de geschiedenis en
doorheen verschillende naties werden we geconfronteerd met het feit
dat het meeste materiaal waarover we beschikken enkel in de laatste
2 eeuwen werd opgeschreven.
Alleen enkele Ierse verhalen zijn ouder.
Het eerste verhaal dat specifiek over de
wieg van De Cailleach gaat zoals zij vandaag bekend is, was in Het
klaaglied van de oude vrouw van Beara uit de 9de
eeuw. Dit verhaal beschreef haar zeer hoge leeftijd waardoor zij de
Bijbelse overstroming gezien en meegemaakt heeft en waarin zij haar
verloren liefdes betreurde en er een sombere toekomst overbleef voor
een oude vrouw die niets meer had om naar uit te kijken.
Het Gele boek van Lecan geschreven in de 14de
eeuw en puttend uit vroegere bronnen ging zelfs zo ver om haar de
genetische grootmoeder van de mensheid te noemen met haar 50
kinderen bij 7 echtgenoten, waardoor zij de stichters waren van alle
stammen in de Wereld.
Andere verhalen gaan over een
naamloze, oppermachtige heks die mogelijk De Cailleach
vertegenwoordigt.
Net zoals de verhalen over haar in Schotland, Ierland en het eiland
Man zijn er ook verhalen van uit andere landen die wij ook moeten
bekijken in onze zoektocht naar De Cailleach.
Folklore uit Engeland, Wales, Frankrijk en
zelfs het eiland Jersey duiden op sporen van De Cailleach, zoals bvb
plaatsnamen. Dus als wij een verwijzing zien in een tekst of symbool
uit de 12de
eeuw uit grafheuvels van een oude vrouw, zoals in New-Yokshire in
Engeland kunnen we ervan uitgaan dat deze gelinkt zijn met De
Cailleach. De teksten op de grafheuvel zinspeelde op De Cailleach en
de plaatsnamen zijn vergelijkbaar met de betekenis van haar naam en
voorziet ons van meer indirecte bewijzen.
Verwante Namen.
Om
oude verwijzingstekens op te sporen die mogelijk afgeleid zijn van
De Cailleach, is het nodig om de verschillende betekenissen van haar
naam te onderscheiden. Het woord cailleach heeft verschillende
betekenissen zoals bvb oude vrouw, heks, oud wijf, non of
gesluierde. Het woord is oorspronkelijk afgeleid van het Latijnse
woord pallium, het geen betekent sluier of mantel.
Toen de noordelijke Keltische talen een taalkundige verschuiving
ondergingen zoals p werd een c/k/r werd pallium callium en vandaar
naar cailleach (in het oude Griekenland met een k).
De verschillende variaties
van De Cailleach die gevonden werden op verschillende plaatsen zijn
ondanks hun overeenkomsten niet allemaal hetzelfde wezen, maar een
categorie van wezens.
Het verloop van de gelijkmaking van naam en eigenschappen leidde tot
een ganse reeks van bovennatuurlijke heksen in Schotland die
vergelijkbaar zijn met elkaar.
Het Schotse woord
carlin of carling betekent oude vrouw of heks en werd gedurende
eeuwen rechtstreeks gelijkgesteld met De Cailleach.
Zo werd het
personage Gyre Carling wiens naam bijtende oude vrouw betekent,
gelijkgesteld met De Cailleach. Bheur, hetgeen ook bijtende oude
vrouw betekent, waardoor de 2 personages in elkaar opgingen en
daardoor 1 homogeen wezen werd, en dat was zeker het geval nadat
Gyre Carling in de 16de
eeuw ook beschreven werd als een bovennatuurlijk wezen. Vanuit dit
oogpunt zien we hoe de Gyre Carling, die net zoals De Cailleach
beschreven werd als koningin der Elfen zou moeten gelijkgesteld zijn
met de figuur Nicnevin in het boek De minstrelen kunst van de
Schotse grens 1821 geschreven door Sir Walter Scott. Dit was ook
een reusachtige heks die vernoemd werd in de 16de
eeuw en ook beschreven werd als de Koningin der Elfen. Nicnevin
betekent dochter van Nevis waarbij men verwijst naar de berg Ben
Nevis (de hoogste berg van Schotland) dit zou de thuisbasis zijn van
Cailleach Bhaer. Dan is de veronderstelling dat zij
een en dezelfde
persoon zijn gemakkelijk te aanvaarden.
Godin of Geest?
Wanneer
overwogen word of De Cailleach een Godheid of een bovennatuurlijke
figuur is, zou men er goed aan doen om zich de woorden van de
folklorist Donald A. Mackenzie uit zijn essay De Hooglandse Godin
1912 te herinneren: De Goden en Godinnen werden nooit verafgood in
die zin zoals wij dat interpreteren. Indien ze geen offers kregen
waren ze toch gecharmeerd door hun optreden binnen magische
ceremonies (rituelen).
Mackenzie noemde haar koningin van de Winter.
Sommige kenmerken treden naar voren in de bij elkaar passende
Cailleach legendes en mogen zeker gezien worden als thema's die bij
De Cailleach passen, deze zijn:
1)
Opzettelijk of per ongeluk land vormen met daarbij de vorming van
meren, heuvels, eilanden en megalithische constructies.
2)
Een
verband met water door het openen van bronnen, vormen van meren en
de loop van rivieren te bepalen.
3)
Een
duidelijk verband met het winterseizoen.
4)
Een
reusachtige grote lichaamsbouw.
5)
Haar onmetelijke ouderdom, zijnde een van zo niet het oudste eerste
wezen.
6)
Haar voogdij over dieren.
7)
Haar vermogen om van vorm te veranderen, o.a. in een jong meisje of
maagd, een reiger of rots. Bovendien word in een aantal Ierse
verhalen de heidense Cailleach naast het christendom geplaatst en
dit op zo een manier dat varieert van respectvol tot kleinerend.
De verhalen die over De Cailleach verteld worden, kunnen dienen als
vb. van de spirituele herinneringen waarin het Britse volk en zeker
die van Schotland en Ierland geloofden. Aangezien zij werd gezien
als een welwillende heidense reuzin die het land vorm gaf, werd zij
nu door de 1ste
christenen gezien als een neurale figuur die gerespecteerd werd als
een deel van het proces van de natuurlijke ontwikkeling. Na verloop
van tijd werd zij als duivels aanzien en werd het christendom terug
onbuigzaam en eenzijdig.
De verschillende namen van De
Cailleach
Er
doen verhalen de ronde over verschillende Cailleachen met andere
namen en titels, waarbij er velen vernoemd zijn naar plaatsen of
streken waarmee zij in verband worden gebracht. Zij omvatten de
Ierse Cailleach Beara (de Cailleach van Bearra), de Cailleach van
het eiland Man (de weemoedige Cailleach), de Cailleach-ny-Gueshag
(de Cailleach van de magische kunst), en nog vele die gevonden
zijn in Schotland zoals, Cailleach Bheur (de gewiekste), de
Cailleach Mhore (de grote Cailleach) enz.
Het aantal verschillende titels die aan De Cailleach gegeven werden,
leid ons naar de voor de hand liggende conclusie dat zij vele
regionale namen had of dat de naam Cailleach gebruikt werd door een
klasse van bovennatuurlijke wezens zoals de capuchon geesten Genii
Cucullati (vaak met drieen afgebeeld) met een nauwe correlatie met
de oude Moeder Godin (eveneens vaak afgebeeld met drie gezichten).
Het is dan ook niet verwonderlijk dat men de naam Cailleach
gebruikte als oude vrouwen.
Meer recentelijk werd de namen gebruikt in het boek De Zilveren
Boog van Florence Mc. Neill en De Cailleachen of storm heksen,
die allen de elementaire krachten van de natuur vertegenwoordigen en
beheren.
De mogelijkheid van een
Priesteres (Cailleachan).
Inderdaad,
wanneer we de duidelijke migratie van De Cailleach in sommige
volksstammen overwegen zoals bij de Celtiberians uit Gallicie of van
de Noorse invloed tot in Schotland, kunnen we er over speculeren of
deze categorie van bovennatuurlijke oude vrouwen in feite hun
oorsprong vinden in oude priesterschap en daardoor een lijn van
magische kennis doorgeven en een oudere Godin vertegenwoordigt die
mogelijk De Cailleach is. Als wij de motieven van De Cailleach
herbekijken, zien we een combinatie van eigenschappen die duidelijk
bovennatuurlijk zijn of die anders een rol in het priesterschap
kunnen spelen.
De verhalen over het scheppen van het land verenigt gebeurtenissen
die bovennatuurlijk zijn zoals het vormen van grote kenmerkende
landschappen, met menselijke pogingen zoals de megalithische
bouwwerken (Labbacallee).
Het verband met water, zoals de beschermende genezende bronnen, werd
in de Keltische wereld aanzien als de verering van een genezende
Godheid en, zoals we zullen aantonen, is dit een terrein die
verrassend bewijzen aanvoert als ondersteuning van de theorie van
priesterschap. De samenwerking met de winter is een samenwerking met
de bovennatuurlijke wezens. Daar zij reusachtig van vorm zijn,
werden zij dikwijls aanzien als van Goddelijke aard in de Keltische
wereld. Er zijn ook aanwijzingen naar een grote gestalte die doet
denken aan een priesteres verering en naargelang de tijd voortging
altijd overdreven werd.
De leeftijd van De Cailleach kan wijzen op of wel de oudheid van
haar wezen of van een verering waarin zij aanbeden werd en waardoor
de kennis doorgegeven werd door de eeuwen heen. De priesteressen (8
Cailleachan)
zouden ook zeer oud zijn daar hun opleiding zeer lang duurde,
aangezien het reeds een 20 jaar duurde om druide te worden zoals
genoteerd werd door Julius Ceasar rond 50 jaar v.Chr. in zijn boek
De veldslagen van de Gallische Oorlogen (ooggetuigen verslagen).
In zijn provocerende essay (persoonlijke visie) De Herten verering
en De Herten Godin, verering van het oude Caledonie (Schotland)
argumenteerde Mackay overtuigend dat een priesteres verering gepaard
gaat met de herten in het oude Schotland. Als men naar dit bewijs
kijkt, geeft sommige informatie een identiteit aan de sekte namelijk
De Cailleach Nam Fiadh Mhor of anders gezegd De Cailleach De Grote
(reusachtige) vrouwen die de herten beschermden, de zeven grote
vrouw van Jura, komen voort in 2 verhalen van Colin Campbell.
Er is reeds verwezen naar een verhaal, waarschijnlijk van Badenoch
waarin een heks verwijst naar de gruwelheden van haar zusterschap, zo
een zusterschap of heksen Coven kon alleen maar een groep van
herten priesteressen zijn en zij vertegenwoordigden een groep van
Godinnen.
Deze verwijzing naar een oude cultuur gaat voort in deze essay toen
men schreef: Eiland Eigg (een eiland in de hebriden aan de westkust
van Schotland), word nog altijd het eiland Ban Mora genoemd, eiland
van de grote vrouwen. Een klein meer met wat prehistorische gebouwen
of paalwoningen werd bewoond door vrouwen van zulke unieke
proporties dat de stenen in het meer, die zij gebruikten om naar hun
woning te gaan zo ver uit elkaar lagen dat ze door andere personen
niet konden gebruikt worden. Dat is volgens een traditie.
Volgens een andere traditie is de missionaris St. Donan en nog een
groot aantal van zijn volgelingen gemarteld door de amazone Koningin
die over het eiland regeerde; de Koningin in kwestie kan moeilijk
anders zijn dan een reuzin.
Het uiteindelijke doel van gedaantewisseling had interessante
bijbetekenissen, zoals het dragen van zoogdieren en vogelhuiden die
door priesterschappen over gans de wereld goed gedocumenteerd werd
door de eeuwen heen. Het idee dat een oude vrouw zich veranderde in
een jong vrouw (maagd), kon gemakkelijk gezien worden als het begin
van de opleiding van ervaren oudere priesteressen en de
nieuwelingen.
Abe de Verteller op oktober 31, 2014
Het
feest Halloween is hier uit Amerika overgewaaid, maar komt eigenlijk
uit de Keltische streken en heet dan Samhain. Naast geesten en
spoken zijn de heksen wel de meest voorkomende griezels van
Halloween. Het is interessant om te zien dat in Ierland en Schotland
een zeer heks-achtig wezen de personificatie was van de winter. Dit
is de Cailleach, de oude, lelijke Godin, wiens heerschappij begon
met Samhain. Mogelijk is dit de reden dat er zoveel heksen rondlopen
met Halloween..
De twee gezichten van de Godin
Voor de Kelten werd het jaar verdeeld in twee jaarhelften. Met
Samhain eindigt de zomer en begint de winter. Samhain is ook een
oogstfeest. Met 31 oktober is de allerlaatste oogst binnengehaald en
is de aarde weer donker en kaal. Dit afwisselen der seizoenen kan
verbeeld en ervaren worden als een Godin die beurtelings haar
mooie lichte kant en haar lelijke donkere kant laat zien. Het is
ook te zien als twee godinnen die om de beurt heersen over het jaar
en daarmee ook over het leven. In Schotland en Ierland werd deze
vrouwe van de donkere jaarhelft de Cailleach Bheur (of Bera)
genoemd. Zij is een van de duidelijkste voorbeelden van een wezen
uit de folklore die ooit begon als godin. Het woord Cailleach
betekent simpelweg oude en/of gesluierde vrouw. Bheur betekent
scherp. Ze wordt omschreven als een lean blue-faced ha. Vrij
vertaalt; een magere heks met een blauw gezicht. De Cailleach wordt
omschreven als oerlelijk, met grijze kleren, witte haren en rode
tanden. Ze heeft maar een goed oog, slagtanden en een mager lijf.
Her
face was blue-black of the lustre of coal
And her bone-tufted tooth was like red
rust.
In her head was one pool-like eye,
Swifter than a star in a winter sky.
De Cailleach brengt de winter met Samhain
De Cailleach Bheur komt in verschillende verhalen en gebruiken voor
als heks of godin die na Samhain oftewel Halloween de heerschappij
overneemt. Zij wordt dan de koningin van de winter! Met Samhain komt
zij uit haar grot tevoorschijn met een magische staf of hamer die de
grond doet bevriezen met elke klap die ze op de aarde geeft. Zo
verspreid zij met haar staf de vorst, verdrijft de plantengroei en
brengt de winter in het land. Zij is the hag of winter, de heks
van de winter. Zij is echter meer dan een heks, zij is een godin van
de wintertijd en vanaf 1 november tot 1 mei (of 1 februari, of 25
maart) heerst zij over de natuur. Haar gezicht is mogelijk blauw van
de kou. Zij wordt ook wel de dochter van Grianan de kleine zon
genoemd. De kleine zon is de zon die in de winter schijnt van
Halloween tot Beltane. Daartegenover staat de grote zon van de
zomer die schijnt van Beltane weer tot Halloween.
Corryvrechan
Aan de westkust van Schotland is er een
beruchte draaikolk genaamd de Corryvrechan. Dit betekent de
brouwketel van de omslagdoek. Hier zou de Cailleach aan het begin
van de winter haar vuile, bruine omslagdoek wassen tot die weer
hagelwit is. Dan hoor je drie dagen lang het gebulder van een
opkomende storm. Daarna hangt zij deze te drogen aan de hoogste berg
van Schotland; de Ben Nevis. De Cailleach is naast de taxus en de
adelaar een van de drie oudste wezens van deze wereld. Omdat zij het
oudste wezen is, is haar omslagdoek nog wit (i.p.v. met Schotse
ruit). Als zij die over het land uitspreidt dan zien wij een witte
deken van sneeuw en zo brengt zij de winter. De Cailleach brengt de
winterse buien en koude, bittere winden.
Geluk of ongeluk door de Cailleach
Ook in rituelen kan het seizoen als de Cailleach verbeeldt
worden. In Schotland kende men het volgende oogstgebruik: Als de
laatste oogst van rond Samhain werd binnengehaald, dan werd van die
schoof een graanpop gemaakt. Deze werd de Cailleach, de oude vrouw,
genoemd. Deze pop werd in het veld van een buurman gesmeten die nog
niet klaar was met zijn oogst. Niemand wilde de laatste zijn in het
dorp met oogsten, want wie het laatste graan oogstte moest de oude
vrouw, de Cailleach, de hele winter lang voedsel en onderdak
verschaffen en dit zou ongeluk brengen. Zij werd ook de ghort a
baile de hongersnood van de boerderij genoemd. Daarom probeerde
ieder zo snel mogelijk klaar te zijn met het oogsten van het graan.
Pas met de komst van de lente kon het graan van de pop aan het vee
gevoerd worden. Soms werd er van een ander deel van het laatst
geoogste graan een andere pop gemaakt. Dit was dan de
Maagd.
Een ander interessant volksgeloof met betrekking tot het weer en de
Cailleach vinden we op het eiland Man: Als 1 februari, de dag van
sint Bride of Brighid een mooie dag is, dan komt de Caillach ny
Groamagh ( de oude vrouw van treurigheid) uit haar grot naar buiten
om zich te warmen en om brandhout te halen. Met het vele brandhout
kan ze zich nog een lange tijd warmen en vanuit haar grot blijven
heersen, waardoor de winter dus ook langer blijft. Echter als het
nat is blijft ze binnen. In het laatste geval heeft ze geen keus en
moet ze wel voor warmer weer zorgen. Een regenachtige 1e februari is
dus een goed teken.
house of the cailleach met
Cailleach, Bodach en Nighean voor de ingang
Een volgend seizoensritueel met de Cailleach vinden we in de
Hooglanden van Schotland. Daar in Glen Cailleach is een
prehistorisch overblijfsel dat het huis van de Cailleach wordt
genoemd. Dit bestaat uit een stenen huisje met daarin, of daarvoor
drie haltervormige stenen die de Cailleach, de Bodach (oude man) en
de Nighean (de dochter) worden genoemd. Vanaf Beltaine (de 1e mei)
tot Samhain (31 oktober) stonden deze stenen voor het heiligdom om
zo het vee te kunnen bewaken. Vanaf 1 november werden zij naar
binnen gebracht en het huis werd wind- en waterdicht gemaakt. Door
dit te doen zou de vallei vruchtbaar blijven door de zorg van de
Cailleach. Dit heidense ritueel werd nog tot voor kort uitgevoerd.
Ook hier maakt de Cailleach onderdeel uit van de wisseling der
seizoenen.
De Cailleach verliest haar heerschappij met Beltaine
Natuurlijk kan de winter niet eeuwig stand houden. Ook over de
omslag van winter naar zomer zijn er verhalen bekend waarin de
Cailleach het onderspit moet delven.. In een volksverhaal uit de
Schotse Hooglanden houdt de Cailleach Bheur (hier Beira genoemd) de
hele winter de zomerbruid Bride gevangen in haar grot in de berg
Ben Nevis. Zij moet al haar vuile klusjes doen. Het ergste is dat
zij haar mantel of omslagdoek weer wit moet wassen. Hoe Bride dit
ook probeert, de omslagdoek blijft bruin. Tot koning winter
medelijden met haar krijgt en haar helpt. Hij geeft haar ook drie
sneeuwklokjes. Als Beira dat ziet schrikt ze en gaat direct met haar
acht heksen-dienaressen naar buiten om al het bloeiende te
vertrappen en om met haar hamer de vorst weer in de grond te slaan.
Toch helpt dit niet want haar zoon Angus wordt verliefd op Bride.
Bride ontsnapt aan het begin van de zomer met behulp van haar zoon.
De Cailleach achtervolgt het stel, maar ze ontsnappen toch.
Vervolgens met het komen van de lente achtervolgt Angus juist de
Cailleach. Vlak voor zij de heerschappij opgeeft gooit zij kwaad
haar staf onder een brem of hulststruik. Daarom groeit er nooit iets
onder deze struiken. Daarna verandert zij zich zelf op 1 mei met de
Beltaine in een grote steen; Het gaat hier om een megaliet, een in
prehistorische tijden door mensen neergezette steen. Deze steen
blijft altijd een beetje vochtig. Met 1 mei trouwen Bride en Angus met
elkaar.
Van oude lelijke vrouw tot jonge schone maagd
Volgens sommige versies van haar verhaal zou zij als oude vrouw
geboren worden met 1 november en dan jonger worden tot zij met 1 mei
een mooie jonge vrouw is geworden. Deze jonge maagd verouderd weer
met de dag tot ze een lelijke oude vrouw is geworden met Samhain. In
andere versies is er geen geleidelijke transformatie, maar blijft
zij lelijk tot ze op 1 mei in
een
keer verandert in een mooie jonge
vrouw. In een Schots verhaal verandert de Cailleach zichzelf in het
begin van de lente in een mooie jonge vrouw door van een bron te
drinken. Ze springt van bergtop naar bergtop tot zij midden in de
nacht de bron van jeugd bereikt. Door hier van te drinken verandert
zij weer in een mooi meisje van 16.
Deze transformatie gebeurt ook in het verhaal van Niall van de negen
gijzelaars. De Cailleach vraagt aan hem en aan zijn negen broers
haar te beminnen. Geen van de broers willen dat doen. Zij willen
haar zelfs doden omdat zij zo lelijk is! Alleen Niall durft haar te
kussen en te omhelzen. Spontaan verandert ze in een mooie vrouw.
Niall wordt beloond met het koningschap over Ierland. Als godin van
het land kan de Cailleach soevereiniteit geven aan de held die zij
het koningschap waardig acht. Dit verhaal wordt ook verteld over
Diarmuid, een van de krijgers in het gevolg van Finn mcCumhail. Hier
vraagt ze of ze zich mag warmen bij het vuur. De krijgers weigeren
dit, maar Diarmuid komt voor haar op. Daarna kruipt ze bij hem in
bed, hij duwt haar niet weg, maar maakt een vouw in de deken tussen
hen in. Dan blijkt ze verandert te zijn in de mooiste vrouw! Ook van Gawain, een van de helden van het hof van koning Arthur, wordt dit
avontuur verteld. Gawain en Diarmuid staan beiden bekend als de
grootste minnaars van vrouwen. Helaas weten we niet in welk seizoen
deze verhalen zich afspelen, maar de transformatie van oude tot weer
jonge vrouw past het beste bij de overgang van van de winter naar de
lente of anders als je het jaar in tweeen verdeelt van winter naar
zomer.
Conclusie
De aarde is een godin. Zij blijft van binnen dezelfde, maar aan de
oppervlakte verandert ze van seizoen tot seizoen. Dan heeft ze
bloemen en groen, ze is mooi. Dan is ze kaal en koud, ze is lelijk.
In het oude geloof bepaalde de aarde zelf het weer. Zij was de oude
vrouw die zorgde voor storm en sneeuw, kou en hagel. Als jonge vrouw
veroorzaakte zij milde regen en een lentebriesje.
Mensen die echt respect voor de Godin hebben beminnen haar zowel in
haar mooie als in haar lelijke vorm. Deze mensen worden beloond met
de macht om te heersen. Zij draaien mee met het jaarwiel en het
levenswiel. Zo accepteren zij alle gedaanten van de Grote Godin en
worden door haar en via haar door alle vrouwen het meest bemind.
Abe van der Veen
Noten:
In uiterlijk lijkt ze sterk op de Gyre Carlin van de Schotse
laaglanden en Black Annis van Leicestershire, maar dezen worden niet
beschreven als brengers van het koude winterweer. Als oude vrouw is
zij te vergelijken met de eveneens Keltische Morrighan, Germaanse
Holda en Griekse Hecate.
De oude, sacrale koningen van Ierland en Schotland lieten zich
kronen op een dergelijke steen, die zij de hag oftewel de oude
vrouw noemden. Als zij onder de koning het uit schreeuwde dan was
dit het teken dat zij het koningschap accepteerde. De godin van het
land had de koning geaccepteerd.
Het einde van de heerschappij van de Cailleach kan ook vallen op 25
maart. Deze dag heette daarom Latha na Caillich, de dag van de
Cailleach.
Ook interessant: Cailliach Mhor was de great hag van het woud Reay
in Schotland. Zij was een heks die ervoor zorgde dat de herten van
het woud uit de handen van de jagers bleven. Zij was heerseres van
de herten en kon ze in de ochtend melken. Het dier dat ze sloeg zou
die dag door de jagers gedood worden. Zij heerst ook over de andere
dieren van het woud.
Campbell Popular tales of the west Highlands
samuel@wiccatempel.be 2018 Afralde & Samuel Temet Nosce